Sık Sorulan Sorular (SSS)
S: Klinik uygulamada ben bir yıllık kırık olasılığını kullanmayı tercih ederim, neden 10-yıllık olasılık kullanılmaktadır?
C: Sağlıklı (mortalitesi düşük),genç bireylerde () bir yıllık kırık olasılığı,10 yıllık kırık olasılığının yaklaşık %10’udur. Dolayısıyla 10 yıllık kırık olasılığı % 40 olan bir bireyin 1 yıllık kırık olasılığı yaklaşık % 4 olacaktır. Klinisyenler ve hastaların yüksek yüzde rakamlarını anlaması daha kolaydır.
S: Risk faktörleri kadınlarda, erkeklerde ve farklı coğrafi bölgelerde aynı önemi taşır mı?
C: Göreceli risk faktörleri farklı ülkelerdeki kadınlar ve erkeklerde benzer şekilde etki yapar. Ancak mutlak risk değişecektir; çünkü belli bir yaştaki mutlak kırık riski ve mutlak ölüm riski değişiklik gösterir. Ayrıca risk faktörlerinin taşıdıkları önem, yaşa göre (ailede kırık öyküsü gibi) veya diğer risk faktörlerinin birlikte bulunup bulunmamasına göre de farklılık gösterir. Örneğin, Kemik mineral yoğunluğu (KMY) dikkate alındığında; VKİ çok daha önemsiz bir risk faktörüdür.
S: Klinik risk faktörleri için bir evet veya hayır cevabı gerekmektedir. Ancak daha önce iki klinik kırık geçirilmiş olması, önceki tek bir kırıktan daha büyük risk taşımaktadır. Bu konu neden göz önünde bulundurulmamaktadır?
C: Klinik risk faktörlerinin çoğu için bir doz-yanıt ilişkisinin bulunduğu bilinmektedir. Bu durum, geçirilmiş kırıkların sayısına ek olarak; sigara içmek, glukokortikoid kullanımı ve alkol tüketimi için de geçerlidir. Ancak söz konusu model, veri tabanını oluşturan tüm kohortlarda ortak olan bilgilere dayanmaktadır ve çoğunda bu gibi ayrıntılar hakkında bilgi yoktur. Bu nedenle, olasılıkları yorumlarken klinik yargının kullanılmasına da gereksinim duyulmaktadır. Ortalama kırık sayısından daha fazla sayıda kırık bulunması hesaplanandan daha yüksek bir kırık olasılığını gösterecektir.
S: Klinik risk faktörleri için bir ‘evet’ veya ‘hayır’ cevabı gerekmektedir. Ortalama dozdan daha yüksek dozda oral glukokortikoid kullanılması daha fazla risk oluşturur. Bu durum neden göz önünde bulundurulmamaktadır?
C: Bu durum yukarıdaki soruda belirtilen nedenlerden dolayı gündeme getirilmemiştir.Ortalama dozdan daha yüksek glukokortikoid kullanılması hesaplanandan daha yüksek bir olasılığı gösterirken; bunun tersine ortalamadan düşük bir doz daha düşük bir olasılığa işaret edecektir.Glukokortikoidlerin dozunun ayarlanmasına katkı sağlayabilecek bir çalışma, Kanis ve ark., 2010 tarafından yapılmıştır. (bkz. referans listesi).
S: Geçirilmiş vertebra kırığı, önkol kırığından daha yüksek risk taşır. Algoritmalarda bu durum nasıl düzenlenmiştir?
C: Yukarıdaki sorularda belirtilen nedenlerden dolayı böyle bir düzenleme yapılmamıştır. Yine de şu noktaya dikkat edilmesi gerekir;geçirilmiş morfometrik ve asemptomatik vertebra kırığı, geçirilmiş herhangi bir kırıkla yaklaşık olarak aynı riski taşır. Ancak klinik bir vertebra kırığının oluşturduğu risk çok daha yüksektir. (bkz. referans listesi, Johnell ve ark. 2006).
S: Kemik döngüsü belirteçlerinin kemik mineral yoğunluğundan (KMY) bağımsız olarak kırık riskiyle ilişkisi olduğu gösterilmiştir. Bunlar model ile bağlantılı olarak kullanılabilir mi?
C: Kemik mineral yoğunluğundan (KMY) bağımsız olarak, kemik döngüsü belirteçlerinin yüksek değerlerde olmasıyla kırık riski arasında bir ilişki bulunduğu doğrudur. Ancak yine de referans alınacak analiz sonuçları üstünde bir fikir birliği bulunmamaktadır ve bunların birlikte nasıl kullanılacağına ilişkin deneyimler yetersizdir. Bu gibi testlerin sonuçları klinik yargı ile birlikte değerlendirilmelidir.
S: Etnik azınlıklar nasıl hesaba katılmıştır?
C: Birleşik Devletler ve Singapur gibi uygun ayarlamaları yapmak için yeterli epidemiyolojik bilginin mevcut olduğu ülkeler haricinde; etnik azınlıklar hesaba katılmamıştır.
S: Benim ülkem temsil edilmiyor. Ne yapmalıyım?
C: Osteoporoz epidemiyolojisi sizin ülkenize en yakın olan ülkeyi kullanınız. Yüksek riskli ülkelere örnek Danimarka ve İsveç’tir. Düşük riskli ülkeler arasında Lübnan ve Çin bulunmaktadır .
Daha ileri versiyonlarında yeni modellerin bulunması öngörülmektedir. Ülkenize özel bir modelin geliştirilmesi için ulusal derneklerinizle iletişime geçiniz.
S: Neden 30 yaşındaki bir hasta için kırık riskini öngörmek amacıyla bu aracı kullanamıyorum?
C: Model, dünya çapında toplum-temelli kohortlarda yer alan gerçek veriler kullanılarak oluşturulmuştur ve bunlarda bir yaş sınırı bulunmaktadır. Eğer 40 yaşın altında bir değer girerseniz, bu araç 40 yaşındaki kırık olasılığını hesaplayacaktır. Riski yorumlamak için kendi klinik yargınızı kullanmanız gerekmektedir
S: Klinik risk faktörleri için, eksik değerlere yönelik her hangi bir karşılık (yani ‘bilmiyorum’ seçeneği) bulunmamaktadır. Böyle bir durumda ne yapmalıyım?
C: Programımızda eksik değerler için bir karşılık oluşturulmamıştır. 10 yıllık olasılık hesaplanırken,(Kemik Mineral Yoğunluğu; KMY hariç) her sorunun cevaplanabileceği varsayılmıştır. Eğer soru hakkında (örn.aile öyküsü) bilginiz yoksa, ‘hayır’ diye cevap vermeniz gerekir.
S: Niçin tüm osteoporotik kırıkların olasılığı bildirilmiyor? Bu daha kapsamlı bir fikir verebilir.
C: Tüm osteoporotik kırıkların bildirilmesindeki problem, epidemiyolojileri hakkındaki bilgilerin sınırlı olmasıdır. İsveç’ten gelen verilerde, diğer majör osteoporotik kırıkların (örn. pelvis, diğer femoral kırıklar ve tibia kırıkları) dahil edilmesi, değerlerin yaklaşık yüzde 10 oranında artmasına yol açacaktır (örn. majör osteoporotik kırık olasılığı % 5 olarak hesaplanmış bir hastada bu oran % 5.5 e yükselebilecektir) Kaburga kırıklarının da hesaba katılmasıyla kırık riski çok daha yüksek çıkabilir, ancak bunların teşhis edilmesi güçtür.
S: Kırıklar için iyi bilinen bir klinik risk faktörü olmasına rağmen, neden düşmeler dahil edilmemiştir?
C: İki neden yüzünden: Birincisi modeli oluşturmak için kullanılan kohort verilerinde düşmeler çok farklı yollarla rapor edilmiştir ve bunlardan standardize bir ölçüm elde etmek mümkün olmamıştır. İkincisi, inandırıcı görünmese de, düşme öyküsü temel alınarak seçilmiş olan hastalarda, ilaç kullanılarak yapılan girişimlerin kırık riskini azalttığı kanıtlanmamıştır. Risk değerlendirme modellerinin tedaviyle azaltılabilecek bir riski tespit etmesi önem taşımaktadır. FRAX’ın bütün risk düzeylerindeki bireylerin dahil edilmesi temeline dayandığı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle, bir girdi değişkeni olmayabilir, ancak düşmeler FRAX hesaplamasının kapsamında yer almaktadır.
S: Neden radyografik olarak teşhis edilen kırıkları göz önünde bulundurmayıp klinik vertebra kırıklarına odaklandınız?
C: Geçirilmiş bir morfometrik kırık ile önceki herhangi bir frajilite kırığı aynı öneme sahiptir ve FRAX® modeline girilebilir. Ancak elde edilen sonuç, bir morfometrik kırık olasılıgını vermez. Bu konservatif bir durumdur, çünkü bunların klinik önemi tartışmalıdır (risk tahmini için kullanılmasının dışında) Yine de bu husus, kimin tedavi için uygun olacağını etkilemez.
S: Kimi tedavi edeceğime nasıl karar veririm?
C: FRAX® değerlendirmesi size kimi tedavi edeceğiniz hakkında bilgi vermez, bu klinik yargı ile birlikte verilmesi gereken bir karardır. Pek çok ülkede, uzman görüşleri ve/veya sağlık ekonomisi gerekçelerini temel alan tedavi kılavuzları oluşturulmaktadır.
S: FRAX® modeli içine hangi T-skorunu girmem gerekir?
C: Referans bir standarttan elde edilmiş olan femur boynu T-skorunu girmeniz gerekir.(örn. genellikle önerilen T-skoru, 20-29 yaş arası beyaz ırktan kadınlar için NHANES III veritabanından elde edilmiştir) Yerel veritabanlarından veya ırklara özel referans aralıklarından elde edilmiş T-skorları, yanıltıcı sonuçlar verecektir. Erkekler için de aynı referans aralığının kullanıldığına dikkat ediniz (yani erkekler için de 20-29 yaş arası beyaz ırktan kadınlar için NHANES III veritabanından elde edilen skorlar kullanılacaktır). Eğer T-skoru hakkında şüpheniz varsa, DXA cihazının modelini ve kemik mineral yoğunluğu (KMY) değerini giriniz. T-skorunu, sizin için hesaplanacaktır.
S: Femur boynu kemik mineral yoğunluğunun (KMY) yerine toplam kalça veya bel omurgasında ölçülen kemik mineral yoğunluğunu kullanabilir miyim?
C: Hayır. Model femur boynu kemik mineral yoğunluğu ölçümlerinin bulunduğu toplum temelli kohortlardan elde edilmiş gerçek veriler kullanılarak yapılandırılmıştır. T-skoru ve Z-skoru kullanılan teknolojiye ve ölçüm yapılan vücut bölgesine göre değişir.
S: Lomber vertebra T-skoru, femur-boynu kemik mineral yoğunluğu T-skorundan çok daha düşük olan hastalarla karşılaşıyorum. FRAX, bu gibi hastalardaki kırık olasılığını olduğundan düşük mü gösterecektir?
C: Evet. Ancak şu noktaya da dikkat ediniz ki, FRAX lomber vertebra T-skoru, femur-boynu T-skorundan çok daha yüksek olan hastalarda, kırık olasılığını olduğundan daha yüksek gösterecektir. T-skoru farklılıklarını düzeltmeye yardımcı olacak bir kılavuz, Leslie ve ark. 2010 tarafından verilmiştir (Bkz. FRAX Yardım Referansları).
S: Kırık oranları ve yaşam beklentisi değişmektedir. Bu durum FRAX’ı nasıl etkileyecektir?
C: Önemli değişiklikler modelin doğruluğunu etkileyecektir, bu nedenle zaman zaman FRAX modellerinde de düzeltmelere ihtiyaç duyulacaktır.